Mens & Milieu

home over hoesnel.nl zoeken Mens & Milieu      nieuws      voorspellingen      artikelen      redactie

Afname biodiversiteit gaat verder. door Rolf Schuttenhelm Biodiversiteit is een maat voor de biologische diversiteit in een gebied. Naast de soortenrijkdom draagt bijvoorbeeld ook genetische variatie binnen een soort en de verscheidenheid aan ecosystemen bij aan de biodiversiteit van een gebied. HISTORISCHE AFNAME Het verlies van de oorspronkelijke biodiversiteit is in Nederland relatief hoog. Wereldwijd is ongeveer 30% van de oorspronkelijke biodiversiteit verdwenen, in het Europa van de EU-15 is de teruggang aanmerkelijk verder gevorderd, gemiddeld is 65% van de biodiversiteit verdwenen. De biologische diversiteit van Nederland ligt nog onder het EU-gemiddelde, minder dan 20% van de oorspronkelijke biodiversiteit is hier behouden.

MNP biodiversiteit Biodiv.org Natura 2000 Soortenregister NL LNV Natuurontwikkeling

Vergelijking biodiversiteit Nederland, Europa en de wereld. Bron: MNP.

Historische ontbossing, grootschalig agrarisch landgebruik en de hoge bevolkingsdichtheid hebben in Nederland geleid tot een afname en versnippering van leefgebieden en een afname van de landschappelijke diversiteit. HUIDIGE AFNAME Ook tegenwoordig gaat de achteruitgang van de biodiversiteit door. Verkleining van het oppervlak en vermindering van de kwaliteit van leefgebieden vormen de belangrijkste oorzaken. ontbossing In de afgelopen jaren was de ontbossing het grootst in de tropische gebieden, terwijl in Europa en Oost-Azië het bebost oppervlak weer toeneemt.

Recente ontbossing en herbebossing in de wereld. Bron: VN-FAO.

Niet alleen ontbossing en andere vormen van directe habitataantasting vormen een bedreiging voor de biodiversiteit. Andere belangrijke factoren zijn de toename van vreemde soorten of 'exoten', klimaatverandering, eutrofiëring en andere vormen van vervuiling en overexploitatie. eutrofiëring Eutrofiëring speelt voornamelijk een belangrijke rol in dichtbevolkte gebieden. De depositie van industriële en agrarische stikstofverbindingen is in China, India, Europa en de oostelijke helft van de VS vele malen groter dan in de rest van de wereld. In Nederland vormt dat onder andere een concrete bedreiging voor de plantenrijkdom. Soorten als brandnetel worden dominant in gebieden waar eerder een grotere variëteit van aan specifieke, voedselarme biotopen gebonden planten voorkwamen. Vergrassing van heidevelden is een ander typerend voorbeeld. Eutrofiëring van zoet oppervlaktewater kan leiden tot een verstikkende algengroei, waardoor zuurstofproducerende waterplanten verdwijnen en ook de diversiteit van onder andere vissen radicaal kan verslechteren. Van alle stikstof die wereldwijd in de bodem en het water neerslaat, heeft inmiddels meer dan 50% een antropogene oorsprong. exoten Het effect van de verspreiding van niet-inheemse soorten over de ecosystemen van de wereld, heeft een opmerkelijk sterk negatief effect op de biodiversiteit. Van alle extincties van de 17e eeuw tot op heden, zou 40% direct zijn veroorzaakt door invasies van vreemde soorten. Eutrofiëring en klimaatverandering vergroten de dreiging van invasieve soorten, net als de globalisering. Tijdens diverse vormen van transport van mensen en goederen over de wereld, worden bedoeld en onbedoeld soorten geïntroduceerd in vreemde ecosystemen, bijvoorbeeld door het lozen van ballastwater door zeeschepen. De jaarlijkse economische schade van plagen van vreemde soorten in de westerse wereld wordt geschat op maar liefst honderd miljard dollar. internationaal belang Nederlandse biodiversiteit Ondanks het grote historische verlies aan biodiversiteit, de grote bevolkingsdichtheid en de grote mate van economische activiteit, heeft Nederland voor veel soorten een grote internationale betekenis, met name voor watervogels.

Ontwikkeling aantal bedreigde vogels in de wereld. Bron: Butchart et al. 2005.

Watervogels, zowel soorten gebonden aan zoetwater als aan zoutwater, zijn wereldwijd relatief sterk bedreigd, zoals is te zien in bovenstaande figuur. Nederland is internationaal vooral belangrijk als overwinteringsgebied voor watervogels en andere trekvogels. Trekvogels worden tegenwoordig sneller in hun voortbestaan bedreigd omdat ze afhankelijk zijn van grote leefgebieden, die steeds verder versnipperd raken. Van een groot aantal watervogels overwintert meer dan 10% van de Noordwest-Europese populatie in Nederland. Van alle Noordwest-Europese exemplaren van de Grutto, Rosse Grutto, de Brandgans en de Kleine Rietgans overwintert zelfs 85% tot 100% in Nederland. TOEKOMSTIGE AFNAME De Tweede Global Biodiversity Outlook (GBO2) gaat er vanuit dat de achteruitgang van de wereldwijde biodiversiteit in de toekomst zal voortzetten, omdat de voornaamste drijfkrachten, bevolkingsgroei en economische ontwikkeling, ook onverminderd voort zullen gaan. Groei van de bevolking en de economie zullen naar waarschijnlijkheid leiden tot hogere voedselproductie, en daarmee verdergaande landbouwintensivering, versnippering van leefgebieden, ontbossing en klimaatverandering. Volgens een studie van het MNP zal in de toekomst de rol van klimaatverandering en het effect van menselijk bouwen (infrastructuur, stedenbouw) toenemen als veroorzaker van de verdere achteruitgang van de mondiale biodiversiteit, zoals zichtbaar is in onderstaande figuur.

Scenario's en oorzaken afname biodiversiteit wereld. Bron: MNP.

In het referentiescenario wordt verwacht dat de totale biodiversiteit met ongeveer 7% zal afnemen, zodat in 2050 37% van de oorspronkelijke biodiversiteit van de wereld verdwenen zal zijn. De meest onherbergzame gebieden zullen volgens het MNP relatief ongemoeid blijven, het verlies aan biodiversiteit zal zich vooral doen voelen in de zichtbare en aansprekende natuur: de planten en dieren die groot zijn, veel ruimte nodig hebben, lang leven en zich langzaam voortplanten. In afwijkende scenario's met betrekking tot het verloop van economische en politieke ontwikkelingen kan de afname van de biodiversiteit nog iets variëren. vrije handel en armoedebestrijding Vrije handel op de voedselmarkt vanaf 2015 (WTO) zal naar verwachting leiden tot inefficiëntere voedselproductie, waarvoor meer ruimte nodig is. Voedselproductie zal zich voor een deel verplaatsen van Noord-Amerika en Europa, naar Zuid-Amerika en zuidelijk Afrika, en daar een negatief effect hebben op de biodiversiteit. Extra focus op armoedebestrijding zal leiden tot een verdere toename van het landbouwareaal en de infrastructuur in zuidelijk Afrika. In dat scenario kan de totale achteruitgang van de mondiale biodiversiteit zelfs meer dan 9% bedragen. energieteelt en houtplantages Wanneer met de beschikbare middelen zal worden getracht de invloed van klimaatverandering te beperken tot een wereldwijde temperatuurstijging van 2 graden, zal grootschalige energieteelt, voor de productie van bio-energie, het totale landbouwareaal met 10% verhogen. In de nabije toekomst zal dat de achteruitgang van de biodiversiteit versnellen, maar na 2050 zal het effect, met betrekking tot conservering, waarschijnlijk juist positief zijn. Ook de aanleg van houtplantages voor duurzame houtproductie zal op korte termijn een negatief effect hebben op de biodiversiteit, dat echter al snel zal worden gecompenseerd door de verminderde druk op natuurlijke bossen. vleesconsumptie Als de vleesproductie op het vlak van voedselveiligheid, dieren welzijn, emissiereductie en mestverwerking in de toekomst gemoderniseerd wordt, zal de prijs van vlees stijgen en de consumptie met 5% dalen. Afname van de vleesconsumptie zorgt voor een lagere behoefte aan veevoer, een kleiner landbouwareaal en zorgt daarmee direct voor een vermindering van de afname van biodiversiteit, die enige compensatie kan bieden voor groei van de welvaart en de wereldbevolking. natuurbeheer Vanzelfsprekend heeft ook de bescherming van ecosystemen een positief effect op de biodiversiteit. In het scenario waarin we erin slagen 20% van alle ecosystemen op het land te beschermen, zal de afname van biodiversiteit in 2050 6% bedragen, in plaats van 7% in het referentiescenario. Voor met name de bescherming van grote soorten is een uitgekiend netwerk van beschermde gebieden nodig, verspreid over de hele wereld. maatregelen in Nederland Om het verlies van biodiversiteit in de EU te stoppen, heeft de Europese Commissie een actieplan opgesteld om de eerder gemaakte doelstelling, het stoppen van de achteruitgang, in praktijk te brengen. De instrumenten die volgens het plan door Nederland gerichter kunnen worden ingezet om de afname van biodiversiteit tegen te gaan, zijn de ontwikkeling van Natura 2000 en EHS-gebieden, die elkaar grotendeels overlappen. Ook moet het natuurbeheer van die gebieden verbonden worden met het omringende landelijke gebied.

Realisatie Ecologische Hoofdstructuur. Bron: MNP.

De aankoop en ontwikkeling van natuur voor de EHS loopt volgens plan. Het doel is tot 2015 110.000 ha extra grond aan te kopen. Recentelijk is ook begonnen met het aanbieden van contracten voor natuurbeheer van particuliere grond. In 2018 moet zo ongeveer 40.000 ha natuurgebied zijn toegevoegd aan de EHS. In datzelfde jaar moet de Ecologische Hoofdstructuur compleet zijn: In totaal zal deze bestaan uit 725.000 ha aaneengesloten natuurgebied, overeenkomend met 20% van het totale oppervlak van Nederland. De Nederlandse overheid wil de ontwikkeling van de gebieden die behoren tot het Europese Natura 2000 netwerk in 2009 voltooien. Bronnen: -Global Biodiversity Outlook 2. Convention on Biological Diversity. VN, maart 2006. -Cross-roads of Planet Earth’s Life. Exploring means to meet the 2010 biodiversity target. MNP, maart 2006. -Halting the loss of biodiversity in the Netherlands. MNP, mei 2006. Gerelateerde artikelen: VN prognose wereldbevolking 2050. Belangrijkste drijvende kracht: Groei van de wereldbevolking. Voorspellingen CO2-emissie Als maat voor industriële activiteit en voortkomende milieudruk: Verwachte CO2-uitstoot per economisch scenario, met speciale aandacht voor emerging economies. Invloed klimaatverandering op natuur en EHS Meer over de Ecologische Hoofdstructuur en de invloed van klimaatverandering op biodiversiteit in Nederland. Rode lijst bedreigde diersoorten 2006 Meer dan zestienduizend bedreigde soorten, inclusief enkele markante grote zoogdieren. Toekomst biomassa Meer over energieteelt in de toekomst.