Ontwikkelingen verlopen in de tijd, wij zijn altijd tot een voorspelling bereid.
|
Ontwikkelingen verlopen in de tijd, wij zijn altijd tot een voorspelling bereid. |
|
Doorsnijding door de Betuweroute bij Duiven. door Rolf Schuttenhelm Dit artikel is onderdeel van de journalistieke serie "Wandeling langs nieuwe fenomenen in het Nederlands landschap". De wandeling begint vlak ten zuiden van Duiven, op het kruispunt van de rechtstreekse route van Westervoort naar Ooij en de weg van Loo naar Groessen. Van daaruit gaat de route in zuidoostelijke richting, langs de Schraleweidsestraat. In tegenstelling tot wat de oude straatnaam doet vermoeden, bestaat de grond hier uit oude Rijnafzettingen, toen de splitsing van de Rijn in Waal en Nederrijn/IJssel nog oostelijker lag en het Pannerdens Kanaal nog niet bestond. De stroomruggen liggen dicht aan het oppervlak, soms zichtbaar als kleine glooiingen in de akkers. De combinatie van klei- en zandafzettingen zorgt voor een vruchtbare aarde die bovendien goed draineert. Daarom zijn deze afzettingen, net als in de Betuwe, zo geschikt voor fruitboomgaarden. Eigenlijk wil alles er wel groeien. Samen met het grillige verkavelingspatroon, dat ten dele de oude rivierlopen volgt, zorgt dat voor het bonte en kleinschalige karakter van het landschap. De boerderijen liggen dicht langs de weg, half verscholen achter de restanten van ouderwetse hoogstam-boomgaarden of een paar grote notenbomen. Als het land wat opener wordt, ontvouwen zich weilanden, maïsvelden en moestuinen. Na een paar honderd meter is daar plotseling de Betuweroute. Geen rails of treinen, maar een vier meter hoge geluidswal met daar bovenuit nog net de bovenleiding zichtbaar. Omdat de meeste mensen hier op weg zijn naar het dorpje Ooij, aan de overzijde van de spoorlijn, is hier een viaduct ¹ gebouwd. Staand bovenop dit viaduct bestaat een mooie gelegenheid om de invloed van de Betuweroute in het landschap te interpreteren. Naar beide kanten loopt de rails strak naar de horizon. Het wordt opeens tastbaar dat dit geen lokaal fenomeen is, maar slechts een klein deel van een grote, doorgetrokken lijn, van de Europoort aan de Noordzee, rechtstreeks naar de Duitse grens en het Roergebied. De doorsnijding van het oude landschap blijkt uit de sloten, die diagonaal door het land lopen en aan de andere kant van de spoorlijn te vervolgen zijn. |
|
 Doorsnijding landschap bij Duiven door Betuweroute. |
 Zelfde locatie vanuit de lucht, voor en na aanleg Betuweroute. Bron: MNP. |
|
Toch is dit niet zomaar het werk van een gevoelloze industriële macht. Als we aan de zuidkant van het viaduct afdalen, kunnen we naar rechts afslaan en parallel langs de Betuweroute verder lopen. Om te voorkomen dat de hoge geluidsschermen een ecologische barrière vormen, is hier iedere tachtig meter een wildtunnel aangelegd ². Het getuigt van sympatieke bedoelingen, maar het is ook een schijnbare overdaad, temeer daar het aangrenzende weiland is afgeschermd met een dubbele rij prikkel-stroomdraad, iets dat de passage van de lokale reeën toch niet ten goede zal komen.
|
 Elektriciteitsvoorziening Betuweroute: Nieuw element in oud landschap. |
|
In datzelfde weiland grazen de zwartbonte melkkoeien, zonder enige aanstoot te nemen aan het hekwerk rond een stuk elektriciteitsvoorziening dat hier langs het spoor is geplant. De koeien kunnen vrij doorlopen tot de horizon, die gevormd wordt door een dijk. Het landschap doet oer-Hollands aan en de verstoring lijkt voorlopig ver te zoeken. Maar de schijn die bedriegt is de blik die automatisch naar links, naar het uitzicht, wordt geleid. Rechts loopt strak het geluidsscherm, dat door de hersenen als constante waarde wordt geregistreerd en uit de beleving is weggefilterd. Het landschap is niet aangetast, het is gehalveerd. Voor wie echter genoegen neemt met een half landschap is het best een mooie wandeling. De zon schijnt en omdat de weg hier zo dicht langs de zuidkant van de Betuweroute loopt, ontstaat tegen het metershoge geluidsscherm een aangename luwte, terwijl het verder toch een winderige dag is.
|
 Nieuw lijnenspel langs een half landschap. |
|
Even verderop wordt het effect van doorsnijding op een andere manier zichtbaar. De weg loopt langs een grote boerderij, recentelijk van eigenaar gewisseld en nu niet langer in bedrijf. De boerderij ligt met de rug tegen een oude Rijndijk met daarachter het natuurgebied Rijnstrangen. Aan de voorzijde loopt nu de Betuweroute, die de boer van het grootste deel van z'n akkers heeft afgesneden ³.
De dijk en de Betuweroute komen nu steeds dichter bij elkaar en terwijl de weg al stijgt om op gelijke hoogte te komen met de dijk, begint de spoorlijn vrij plotseling te dalen. De boortunnel onder het Pannerdens Kanaal. Hier komen straks de volgeladen goederentreinen uit de grond omhoog, tien per uur. Het is een van de dure maatregelen om de overlast van de Betuweroute zoveel mogelijk te beperken. De tunnel loopt niet alleen onder het Pannerdens Kanaal, maar ook onder de aangrenzende Rijnstrangen, een gebied met hoge ecologische waarde. Bovenop de dijk blijkt de tunnel een effectieve maatregel. Het punt biedt uitzicht over half verlande meanders en stukken onbeheerd wilgenbos. Alleen een tong droog grasland (speciaal aangelegd om door een diepe zandput heen te kunnen boren) wijst in welke richting de spoorlijn dieper ondergronds gaat. Aan de overzijde van de boortunnel gaat de route weer rechtsaf richting Groessen. Nog wat namijmerend over de diepere betekenis van doorsnijding overweeg ik volgend jaar nog eens terug te gaan om de goederentreinen daadwerkelijk voorbij te horen denderen. Of niet. Voorlopig heb ik alle vertrouwen in de geluidsschermen - die hier ook niet echt misstaan. Na een paar honderd meter zijn ze verdwenen achter de andere, reeds aanwezige elementen. Het is hier sowieso geen landschap van verre horizonten. De Betuweroute in cijfers 1.) Het totale aantal ten behoeve van de Betuweroute gebouwde viaducten en bruggen bedraagt 130. 2.) Het totale aantal faunapassages onder de Betuweroute bedraagt 190. 3.) In het geval van dergelijke planschade kwam de gedupeerde boer in aanmerking voor de regeling Nadeelcompensatie Betuweroute. Naast de aankoop van kale grond, zijn voor de bouw van het volledige traject 400 panden gesloopt en 130 juridische processen gevoerd. |
 Boortunnel Pannerdens Kanaal en faunapassage onder Betuweroute. |
|
De aanleg en in gebruik name van de Betuweroute heeft enige vertraging opgelopen en het project is duurder uitgevallen dan oorspronkelijk begroot. De Betuweroute is onderdeel van het Nederlands-Duitse Verdrag van Warnemünde uit 1992, om tot een betere goederenspoorverbinding tussen Rotterdam en het Roergebied te komen. De vertraging op een belangrijk deel van het Duitse traject, de verbinding Emmerik-Duisburg, is veel groter dan in Nederland. Deutsche Bahn heeft de vroegst haalbare termijn van volledige realisatie verschoven naar 2015, waardoor voorlopig ook het Nederlandse deel van de treinverbinding minder waarde heeft.
De eerste kostenraming van de Betuweroute ging uit van een totale uitgave van € 1 miljard, in de loop der jaren werd de begroting steeds bijgesteld tot het uiteindelijke bedrag van € 4,7 miljard. Een groot deel van de extra kosten is veroorzaakt door maatregelen om de overlast te beperken, zoals bijvoorbeeld de tunnel onder het Pannerdens Kanaal. Volgens het CPB is exploitatie van de spoorlijn rendabel, maar bestaat geen dekking voor de aanlegkosten. De projectorganisatie Betuweroute probeert evenwel voorzichtig te wijzen op een toename van het goederenverkeer tussen Nederland en Duisland, tussen 2005 en 2006 een stijging van 15% op basis van gegevens van het CBS. Bovendien daalde tussen 1995 en 2004 de transportkosten per ton goederenvervoer over het spoor met 22%, door succesvol privatiseringsbeleid. Met name de kostenoverschrijding van het project heeft geleid tot politieke discussies, waarbij uitbreiding van de capaciteit van de binnenvaart als een goedkoper alternatief werd aangevoerd. Verder ontstond tijdens de planfase en de bouw veel weerstand van omwonenden die met name geluidshinder vreesden, in hun verzet gesteund door milieactivisten, die aandacht vroegen voor aantasting van de landschappelijke en ecologische waarde van de bewuste gebieden. Overigens biedt de aanleg van grote infrastructurele werken zoals de Betuweroute ook kansen voor de Nederlandse natuur. Volgens de recentelijk in opdracht van het InnovatieNetwerk voor Groene Ruimte en Landbouw verschenen publicatie Tijdelijke natuur, permanente winst wordt gewezen op de potentiële ecologische waarde van braakliggende terreinen. Ten behoeve van infrastructurele werken gaat dat in Nederland jaarlijks om ongeveer 1000 ha. Nu wordt een groot deel van de grond in de periode tussen onteigening en aanvang van de werkzaamheden blootgesteld aan een intensief ploeg- of maaibeleid, juist om te voorkomen dat natuurwaarde zou ontstaan die de voortgang van het project in de weg zou staan. Maar veel flora en fauna zou ook gebaat zijn bij de tijdelijke natuur die uit verwildering zou ontstaan. Zeldzame soorten zouden dan van braakliggend terrein naar braakliggend terrein kunnen overspringen en structureel in aantal kunnen toenemen. Een beschermde pioniersoort die goed gedijt in spontane poelen op braakliggende grond is de rugstreeppad. Toevallig is het juist het voorkomen van de rugstreeppad en een ander zeldzaam amfibie, de grote kamsalamander, in het natuurgebied Rijnstrangen dat mede heeft geleid tot de dure boortunnel onder het Pannerdens Kanaal. Toevallig, als laatste te vermelden cijfer, is het aantal kamsalamanders in het gebied van de Rijnstrangen recentelijk met één exemplaar (mannetje) afgenomen. Deze stierf op het asfalt van de hierboven beschreven wandelroute, in het zicht van de beschermende tunnel, waarschijnlijk onder het gewicht van een van de werkvoertuigen die er nog iedere dag in de weer zijn. Bronnen: - Informatiesite Projectdirectie Betuweroute, ProRail. - Tijdelijke natuur, permanente winst. Stroming B.V., augustus 2006. - Vooruitzichten voor spoorvervoer over de Betuweroute. CPB, september 2004. |
|
Meer nieuw landschap: - Geluidshinder - Vergrassing - Lichtvervuiling - Parklandschap - Horizonvervuiling - Schaalvergroting - Herwaardering |
